Bạn có biết: Thường xuyên stress làm tăng nguy cơ mắc tiểu đường

Đái tháo đường (tiểu đường) type 2 đang có xu hướng trẻ hóa. Nếu trước đây đa phần bệnh nhân ở độ tuổi trên 50 thì hiện nay không hiếm người mới ngoài 30 đã được chẩn đoán bệnh. Nguyên nhân đến từ lối sống ít vận động, chế độ ăn thừa năng lượng, thiếu ngủ và đặc biệt là stress kéo dài.

Một bệnh nhân nam 35 tuổi, nhân viên văn phòng, đến khám vì sụt cân và mệt mỏi kéo dài. Trước đó, người bệnh trải qua nhiều tháng áp lực công việc, thường xuyên làm đêm, ăn thất thường, ngủ ít. Kết quả xét nghiệm cho thấy đường huyết lúc đói cao, HbA1c 9%. Người bệnh gần như không tin nổi mình mắc đái tháo đường ở tuổi đó. Sau khi điều chỉnh lối sống, nghỉ ngơi hợp lý và điều trị thuốc tích cực, đường huyết của bệnh nhân đã dần ổn định trở lại, sau đó được bác sĩ điều chỉnh giảm liều thuốc dần. 3 tháng gần đây bệnh nhân tái khám xét nghiệm đường huyết ổn, HbA1c 5%, được bác sĩ cho ngưng thuốc, duy trì chế độ ăn uống, tiết thực trong bệnh tiểu đường, duy trì chế độ cân bằng giữa công việc và nghỉ ngơi hợp lý, theo dõi đường huyết đều đặn ở nhà hằng tuần ổn.

Một trường hợp khác là nữ bệnh nhân 29 tuổi, mới lập gia đình, bị stress nặng do thay đổi môi trường sống và công việc. Người bệnh thường xuyên mất ngủ, ăn uống không điều độ, thường ăn nhiều đồ ngọt, nước ngọt khi bị căng thẳng. Khi đến khám vì mệt mỏi, tiểu nhiều, kết quả đường huyết đã vượt ngưỡng chẩn đoán đái tháo đường. Điều đáng nói là trước đó người bệnh không có yếu tố nguy cơ rõ ràng nào ngoài stress. Sau khi khám và tư vấn cụ thể bởi bác sĩ nội tiết, bác sĩ dinh dưỡng, bác sĩ tư vấn điều chỉnh tâm lý, thay đổi chế độ ăn uống, sinh hoạt, cân bằng lối sống và làm việc, quản lý cân nặng. Qua từng đợt tái khám, đường huyết của bệnh nhân ổn định dần về ngưỡng bình thường.

Stress ảnh hưởng đến đường huyết qua cơ chế nào?

Chia sẻ của ThS.BS. Hoàng Thị Bích Ngọc – Bệnh viện Gia An 115, về mặt y học, khi cơ thể bị stress (căng thẳng) – dù là do áp lực tinh thần, lo âu, thiếu ngủ hay bệnh lý thể chất – não bộ sẽ kích hoạt trục hạ đồi - tuyến yên - tuyến thượng thận. Cơ chế này khiến cơ thể tiết ra hormone cortisol, adrenaline và glucagon – được gọi là “hormone stress”.

Những hormone này có nhiệm vụ giúp cơ thể đối phó với tình huống căng thẳng bằng cách:

• Tăng phân giải glycogen ở gan thành glucose, đưa vào máu để cung cấp năng lượng nhanh cho não và cơ.
• Ức chế tác dụng của insulin, khiến tế bào hấp thu đường kém hơn.

Hệ quả là đường huyết tăng cao tạm thời – đây là phản ứng sinh lý bình thường. Tuy nhiên, nếu tình trạng stress kéo dài, nồng độ cortisol duy trì ở mức cao sẽ làm rối loạn chuyển hóa glucose, dẫn đến: đường huyết tăng mạn tính, giảm nhạy cảm insulin và có thể khởi phát hoặc làm nặng thêm bệnh đái tháo đường ở người có nguy cơ.

Trên thực tế, có nhiều bệnh nhân đái tháo đường có đường huyết dao động rõ khi họ rơi vào trạng thái căng thẳng. Stress có thể đến từ nhiều nguyên nhân – như áp lực công việc, mất ngủ, lo âu kéo dài, hoặc thậm chí là nhiễm trùng, phẫu thuật – và đều ảnh hưởng đến khả năng kiểm soát đường huyết.

Khi bị stress, cơ thể sẽ tiết ra nhiều hormone như cortisol và adrenaline, làm tăng đường huyết để cung cấp năng lượng cho cơ thể ứng phó với căng thẳng. Do đó, nhiều bệnh nhân cho biết đường huyết của họ tăng lên đáng kể dù vẫn ăn uống và dùng thuốc đúng theo chỉ định.

Khi stress gây chán ăn, bỏ bữa hoặc tăng vận động, người bệnh dễ gặp hạ đường huyết. Cả hai tình huống – tăng hoặc giảm đường huyết – đều tiềm ẩn nguy cơ nếu không được theo dõi sát.

Tiểu đường ở người trẻ: Tiến triển nhanh hơn nhưng khó nhận biết hơn

ThS.BS. Hoàng Thị Bích Ngọc cho biết, về mặt triệu chứng, người trẻ mắc đái tháo đường thường khó nhận biết hơn so với người trung niên. Họ ít có biểu hiện điển hình như khát nước, tiểu nhiều hay sụt cân rõ, nên thường phát hiện bệnh muộn, chỉ tình cờ qua khám sức khỏe hoặc khi xuất hiện biến chứng.

Điểm khác biệt đáng lo ngại là quá trình tiến triển bệnh ở người trẻ thường âm thầm nhưng nhanh hơn. Do bệnh khởi phát sớm, thời gian phơi nhiễm đường huyết cao kéo dài, nguy cơ biến chứng mạch máu – đặc biệt là tim mạch, thận và võng mạc – có thể xuất hiện sớm hơn nhiều so với người mắc bệnh ở tuổi trung niên.

Về điều trị, người trẻ thường có khả năng đáp ứng insulin và thuốc tốt hơn, nhưng thách thức lớn nằm ở việc tuân thủ. Do đặc thù công việc, lối sống năng động và ít quan tâm sức khỏe, họ dễ bỏ qua việc theo dõi đường huyết, ăn uống thất thường hoặc ngưng thuốc khi thấy “khỏe lại”. Chính điều này khiến việc kiểm soát đường huyết kém ổn định, tạo điều kiện cho biến chứng tiến triển sớm.

Ngoài ra, yếu tố tâm lý cũng ảnh hưởng đáng kể. Nhiều bệnh nhân trẻ cảm thấy mặc cảm, lo sợ “bị bệnh của người già”, hoặc chủ quan vì nghĩ còn trẻ nên bệnh sẽ không nặng. Do đó, trong điều trị, ngoài kiểm soát đường huyết, bác sĩ cần hỗ trợ tư vấn tâm lý và hướng dẫn điều chỉnh lối sống phù hợp, giúp họ chấp nhận và quản lý bệnh lâu dài.

ThS.BS. Hoàng Thị Bích Ngọc khám bệnh tại Bệnh viện Gia An 115

Làm thế nào để kiểm soát stress trong quá trình điều trị đái tháo đường?

Khi điều trị bệnh nhân đái tháo đường, việc kiểm soát stress quan trọng không kém gì kiểm soát chế độ ăn hay dùng thuốc. Bởi stress không chỉ làm đường huyết tăng tạm thời mà nếu kéo dài, nó còn khiến cơ thể kháng insulin, làm mất ổn định quá trình điều trị.

BS Ngọc khuyến cáo, bệnh nhân nên bắt đầu bằng những thay đổi nhỏ, thực tế và duy trì được lâu dài. Chẳng hạn, dành ít nhất 30 phút mỗi ngày để vận động nhẹ nhàng – có thể là đi bộ, đạp xe, tập yoga hoặc đơn giản là làm vườn. Hoạt động thể chất giúp cơ thể giải phóng endorphin – “hormone hạnh phúc” – vừa hỗ trợ kiểm soát đường huyết, vừa cải thiện tâm trạng.

Bên cạnh đó, giấc ngủ cũng rất quan trọng. Người bệnh cần ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm, tránh thức khuya vì thiếu ngủ sẽ khiến cortisol – hormone stress – tăng cao, kéo theo đường huyết tăng. Bên cạnh đó, bệnh nhân nên hạn chế sử dụng điện thoại, mạng xã hội trước khi ngủ để tránh kích thích thần kinh.

Với những người thường xuyên lo âu, có thể thực hành hít thở sâu, thiền hoặc viết nhật ký cảm xúc, vì những cách này giúp nhận diện và giải tỏa căng thẳng hiệu quả. Ngoài ra, việc duy trì giao tiếp xã hội – chia sẻ với người thân, bạn bè hoặc nhóm hỗ trợ bệnh nhân tiểu đường – cũng giúp người bệnh giảm cảm giác cô lập và tăng động lực điều trị.

“Quan trọng nhất, bệnh nhân cần hiểu rằng stress là phản ứng tự nhiên của cơ thể, không thể loại bỏ hoàn toàn, nhưng hoàn toàn có thể quản lý và kiểm soát nếu biết lắng nghe cơ thể, giữ nhịp sống điều độ và duy trì kết nối tích cực với môi trường xung quanh” – BS Ngọc chia sẻ.

Bệnh viện Gia An 115 là bệnh viện đa chuyên khoa kỹ thuật cao. Bệnh viện quy tụ đội ngũ chuyên gia, bác sĩ chuyên môn cao, dày dặn kinh nghiệm, tận tâm, chu đáo và hệ thống trang thiết bị hiện đại, đặc biệt có ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong chẩn đoán, điều trị. Để đăng ký khám và tư vấn, Quý Khách hàng vui lòng liên hệ Tổng đài tư vấn 028.62.885.886 (trong giờ hành chính) - 0916.542.436 (ngoài giờ hành chính) hoặc sử dụng tính năng Đặt lịch khám ngay trên website.