Hội chứng “hạng ghế phổ thông”: Nguy cơ huyết khối khi bay đường dài

Ngồi lâu trên máy bay trong những chuyến bay kéo dài nhiều giờ đồng hồ tưởng chừng vô hại nhưng lại tiềm ẩn một nguy cơ sức khỏe nghiêm trọng: hội chứng “hạng ghế phổ thông”. Đây là tình trạng hình thành huyết khối tĩnh mạch sâu, có thể dẫn đến thuyên tắc phổi, đột quỵ - đe dọa tính mạng nếu không được phát hiện và xử lý kịp thời.

Hội chứng hạng ghế phổ thông là gì?

Chia sẻ của chuyên gia Tim mạch – Tim mạch can thiệp BS.CKII. Dương Duy Trang – Phó Giám đốc Y khoa Bệnh viện Gia An 115, hội chứng hạng ghế phổ thông (Economy Class Syndrome) là cách gọi thường dùng để chỉ tình trạng huyết khối tĩnh mạch sâu (DVT) – khi cục máu đông hình thành ở tĩnh mạch sâu, thường là ở chân – do tình trạng bất động kéo dài, chẳng hạn như ngồi lâu trong không gian chật hẹp trên chuyến bay đường dài. Đây là một tình trạng y khoa được các chuyên gia tim mạch và y học hàng không quan tâm, vì có thể dẫn đến biến chứng thuyên tắc phổi với nguy cơ tử vong cao nếu không được xử trí kịp thời.

Ở trên chuyến bay đường dài, chúng ta thường ngồi lâu một tư thế, đầu gối gập, ít cử động, làm máu ứ trệ trong tĩnh mạch chân – đặc biệt là hệ tĩnh mạch sâu vùng khoeo hoặc bắp chân – dễ dẫn đến hình thành cục máu đông. Khi dòng máu chảy chậm kết hợp với các yếu tố như tổn thương nội mạc tĩnh mạch và tình trạng tăng đông máu – ba yếu tố chính trong Tam chứng Virchow – nguy cơ hình thành huyết khối càng tăng. Thêm vào đó, không khí khô, áp suất cabin thấp và tình trạng mất nước nhẹ khi bay đường dài khiến máu đặc hơn, làm tăng nguy cơ.

Cục máu đông có thể gây sưng, đau nhẹ, cảm giác nặng chân hoặc hoàn toàn không có triệu chứng, khiến việc phát hiện sớm gặp nhiều khó khăn. Nếu không được phát hiện và xử trí kịp thời, cục máu đông có thể bong ra, theo dòng máu di chuyển lên phổi, gây tắc động mạch phổi (thuyên tắc phổi) – một tình trạng cấp cứu nội khoa nghiêm trọng, có thể đe dọa tính mạng người bệnh.

Những ai dễ bị hội chứng hạng ghế phổ thông?

Không phải ai đi máy bay cũng bị DVT, nhưng một số nhóm có nguy cơ cao hơn như:

• Người trên 60 tuổi: chức năng thành tĩnh mạch suy giảm, máu dễ ứ trệ ở chi dưới, làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối.
• Người béo phì hoặc ít vận động: Máu lưu thông kém ở chi dưới.
• Phụ nữ mang thai hoặc đang dùng thuốc nội tiết tố (như thuốc tránh thai, liệu pháp hormone thay thế): có nguy cơ tăng đông máu sinh lý.
• Người có tiền sử huyết khối, bệnh tim mạch, ung thư, hoặc rối loạn đông máu.
• Người vừa phẫu thuật hoặc chấn thương, phải bất động lâu.
• Hành khách đi chuyến bay dài (thường trên 4-6 giờ), nhất là nếu ngồi ở ghế sát cửa sổ, do khó di chuyển.

Xem thêm: Vừa qua cơn đột quỵ lại bị nhồi máu cơ tim, suy tim, sốc tim

Dấu hiệu nhận biết tình trạng huyết khối tĩnh mạch sâu

DVT có thể diễn tiến âm thầm, đặc biệt nếu khối huyết khối nhỏ. Vì vậy, cần cảnh giác với các dấu hiệu sau:

• Đau, căng tức, hoặc cảm giác nặng ở một bên chân, thường là vùng bắp chân.
• Sưng, đỏ hoặc nóng da ở chân bị ảnh hưởng, khác biệt so với chân còn lại.
• Chuột rút kéo dài, không giảm khi nghỉ.

Nếu cục máu đông di chuyển lên phổi gây thuyên tắc phổi, người bệnh có thể đột ngột thấy:

• Khó thở, hụt hơi, ngột ngạt.
• Đau ngực, đau nặng hơn khi hít sâu.
• Ho khan hoặc ho ra máu, tim đập nhanh bất thường, cảm giác bồn chồn, lo lắng không rõ nguyên nhân.
• Trường hợp nặng: tụt huyết áp, ngất xỉu hoặc tử vong.

Vì nhiều trường hợp không có dấu hiệu rõ ràng nên việc chủ động phòng ngừa là yếu tố then chốt.

Nếu có nguy cơ cao, bạn nên thăm khám với bác sĩ trước khi tham gia chuyến bay đường dài

Hội chứng hạng ghế phổ thông chỉ gặp khi bay đường dài?

Dù được nhiều người biết đến với tên “hội chứng hạng ghế phổ thông” nhưng DVT không chỉ xảy ra trên máy bay mà còn trong các tình huống bất động kéo dài như:

• Ngồi xe hơi, tàu hỏa đường dài, khó thay đổi tư thế.
• Làm việc văn phòng liên tục nhiều giờ, ít đứng dậy hoặc không vận động chân, đặc biệt trong không gian hẹp hoặc có tư thế ngồi gò bó.
• Nằm viện lâu ngày, sau phẫu thuật, chấn thương hoặc bó bột chi dưới.
• Tai biến mạch máu não (đột quỵ) hoặc các tình trạng hạn chế vận động.

Về bản chất, bất kỳ tình trạng nào làm giảm vận động cơ bắp ở chi dưới – từ đó gây ứ trệ tuần hoàn tĩnh mạch – đều có thể làm tăng nguy cơ hình thành huyết khối.

Để phòng ngừa DVT, đặc biệt khi đi máy bay hoặc bất động lâu, người dân cần:

• Không chủ quan, đặc biệt nếu có triệu chứng khó thở, sưng chân sau chuyến đi.
• Cử động chân mỗi 1-2 giờ: xoay cổ chân, co duỗi gối.
• Nếu điều kiện cho phép, hãy đứng dậy đi lại vài phút trong khoang máy bay mỗi 2–3 giờ để cải thiện tuần hoàn.
• Uống đủ nước để tránh mất nước và máu đặc; hạn chế rượu, cà phê vì chúng có thể gây lợi tiểu và làm cơ thể mất nước nhanh hơn.
• Không mặc đồ bó sát ở bụng hoặc chân; tránh bắt chéo chân.

Với người có yếu tố nguy cơ cao, nên:

• Thăm khám bác sĩ trước chuyến đi. Tùy từng trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định dùng vớ áp lực y tế hoặc thuốc chống đông liều dự phòng.
• Theo dõi chân sau chuyến bay; đi khám ngay nếu sưng, đau bất thường (siêu âm Doppler tĩnh mạch chi dưới giúp chẩn đoán).
• Liên hệ cấp cứu ngay nếu khó thở, đau ngực – dấu hiệu thuyên tắc phổi.

Phòng ngừa luôn là biện pháp đơn giản, an toàn, tiết kiệm và hiệu quả nhất – đặc biệt với những biến chứng có thể tử vong như thuyên tắc phổi. Với những người từng bị DVT hoặc có bệnh nền tim mạch, việc chủ động kiểm soát nguy cơ trước mỗi chuyến đi dài là đặc biệt quan trọng.

Bệnh viện Gia An 115 là bệnh viện đa chuyên khoa kỹ thuật cao. Bệnh viện quy tụ đội ngũ chuyên gia, bác sĩ chuyên môn cao, dày dặn kinh nghiệm, tận tâm, chu đáo và hệ thống trang thiết bị hiện đại, đặc biệt có ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong chẩn đoán, điều trị. Để đăng ký khám và tư vấn, bạn vui lòng sử dụng tính năng Đặt lịch khám ngay trên website.